De dood overvalt je. Altijd!
Ook na een lang ziekbed komt de dood nog altijd te vroeg. Daarom voelt het goed als ik bij een naderend sterven al voorgesprekken met mensen mag hebben. De mens wordt in het aangezicht van de dood zo open, eerlijk, transparant maar ook zo kwetsbaar. Het vraagt veel van de omgeving om bij een stervende te zijn. Elk woord, elk geluid, elke stap of gebaar betekent in deze tijd zo veel meer. Ik zie het dan ook als een voorrecht dat ik in gesprek mag komen met de zieke en zijn familie. Een enkele keer dagen voor het sterven, soms weken en soms wel één tot anderhalf jaar eerder. Sommige mensen komen meteen na het slechtnieuws-gesprek – nog voor de behandelingen – bij mij in het centrum om rond te kijken en over alle mogelijkheden te praten die er zijn rond de uitvaart. Ik probeer dan altijd zo rustig mogelijk te luisteren naar aan welke informatie zij behoefte hebben. Soms weet ik niet eens leeftijd, geloofsovertuiging of de wens tot begraven of cremeren, maar praten wij alleen maar over wat de andere beweegt. Als dit gesprek prettig voelt, volgt er vaak een tweede gesprek samen met de partner en of de kinderen. Weer is het aftasten, wat kunnen zij wel aan informatie aan, wat niet. In zo’n tweede gesprek zie ik meestal dat de zieke al veel verder is in het aanvaarden van zijn naderend einde en partner en kinderen daardoor ook vaak wat opener reageren. Een enkele keer komt het zelfs tot het proef liggen in een kist, of het toedekken met een doek, de zogenaamde lijkwade. Werkelijk alles kan gevraagd of uitgeprobeerd worden.
Als de tijd van overlijden dichterbij lijkt te komen, breng ik meestal een bezoek aan huis om daar in de vertrouwde omgeving wat dieper op de wensen in te gaan. Steeds tot zover de stervende en de familie het aangeven. Als ik mensen op deze intense manier bij mag staan komt er altijd een laatste afscheid. Soms kom ik voor een laatste groet, een laatste omhelzing thuis, of ik spreek hen via de telefoon en ja…
Wat zeg je dan?
Goede reis?
Ik weet het nog steeds niet. Als ik tegenover een mens sta – zo puur – kan ik alleen maar op mijn gevoel afgaan en de woorden laten komen die op dat ogenblik naar boven borrelen. Soms is er alleen maar stilte …. Eventjes een witte wereld….
Zijn er voorgesprekken geweest, dan is er voor het sterven al zoveel besproken en gedaan, dat de tijd tot aan de afscheidsviering voor de nabestaanden natuurlijk wel verdrietig blijft, maar in alle rust kan verlopen. Zij hoeven zich geen zorgen meer te maken over de muziekkeuze, of twijfelen over begraven dan wel cremeren of andere voor het afscheid belangrijke zaken. Ik ben groot voorstander van voorgesprekken, niet alleen keuze van de kist of de plek waar de afscheidsviering plaats vindt, maar vooral de sfeer is belangrijk. Hoe heeft iemand geleefd, waar houdt hij van, waar niet van. Tevens is het heel belangrijk of alle keuzes met elkaar zijn besproken. Soms is de wens van vader wel duidelijk, maar kunnen de kinderen zich er niet in vinden. Deze onzekerheid en onduidelijkheid belemmert dan het rouwproces. Jammer genoeg is het praten over je eigen dood nog voor veel mensen een taboe.
‘De mens is als de dood voor de dood. Dat kun je alleen maar veranderen door goede voorlichting over de laatste fase van ons leven, lang voor het overlijden’, is de opvatting van hersenonderzoeker dr. Dick Swaab. Hij pleit al jaren voor een zogenaamde ’uitburgeringcursus’. Een man naar mijn hart. Met een soortgelijke passie als die van mij probeert hij mensen zich bewust te maken van hun keuzes rondom het sterven, want: ‘Bij een goed leven hoort een goede dood’. En gelijk heeft hij. Ik ben ervan overtuigd dat wij veel meer uit ons leven kunnen halen als wij het leven helemaal leven, elk ogenblik ervan genieten, maar ons tegelijkertijd bewust zijn van alle keuzes rondom het sterven. Pas als je de keuzes kent, kan je kiezen. Daarom ben ik enkele weken geleden begonnen met bewustwordingsdagen. Hier ga ik niet in gesprek met stervende mensen, maar met mensen die nog midden in het leven staan. Een dag in een vertrouwde, warme omgeving praten over je sterfelijkheid en het afscheid. Niet alleen over de uitvaart maar ook bijvoorbeeld over de keuze voor euthanasie, donorschap en wilsbeschikking. Na de workshop druk ik de deelnemers op het hart: geniet van de tijd die je hebt, want niemand – werkelijk niemand – weet hoe lang het nog duurt: Ons Leven. Het kan zo voorbij zijn. Als je dan weet dat je alles goed geregeld hebt en je nabestaanden zonder vragen achter laat, kun je rustig je ogen sluiten en je laatste grote reis beginnen.
Kijk op onderstaande link om de geïllustreerde versie te zien van de column, zoals hij op 27 augustus 2011 in het Noord Hollands Dagblad te lezen was: