Gijsje Teunissen over haar belevenissen in de uitvaart.
Regelmatig schrijft Gijsje Teunissen of 1 van de uitvaartbegeleiders van Charon Uitvaartbegeleiding een column. Deze column wordt altijd met toestemming van de familie gepubliceerd. In de columns laten zij zien dat alles kan en niets moet. Het is belangrijk dat families alle mogelijkheden die er in uitvaartland zijn kennen om te kunnen kiezen.
Gijsje heeft ook een boek geschreven gebaseerd op deze columns.
Rouw
En daar sta je dan op de parkeerplaats van het crematorium met je moeder in een papieren tas. Of preciezer verwoord: met de as van je moeder in een as-koker in een keurig turquoise tasje van de Dela. Ik moest wel even slikken, een maand na haar dood nu in handen te hebben met wat er op fysiek niveau van haar over is. Een beetje van de as hadden ze apart gehouden zodat we die zelf in as-sieraden konden doen. Dat vinden we een fijn idee om haar op die manier een beetje nabij te houden. De as-koker heeft een plek op de logeerkamer totdat wij eraan toe zijn haar aan de natuur en de zee te geven. Dat is een troostrijke gedachte waar ik op een bepaalde manier ook naar uit kan kijken. Wandelen door de duinen en het strand, de plekken van vroeger opzoeken en overal een beetje van haar achterlaten.
Rouw na verlies komt en gaat. Het is er niet continu en als het er is, toont het zich op velerlei manieren. Soms is het lieflijk en zacht en warm je je aan mooie herinneringen. Als je bijvoorbeeld met naasten herinneringen ophaalt en de overledene hierdoor weer in het midden lijkt. Je voelt de verbinding met elkaar en de gestorvene en dat kan een prettige ervaring zijn. Of je wordt ‘s ochtends wakker en voelt de ander nabij door een droom die je had. Zo’n nachtelijk beeld kun je de gehele dag met je meedragen.
Je bent misschien gevoeliger waardoor je eerder geëmotioneerd raakt en sneller van slag bent.
Rouw kan echter ook heel rauw en pijnlijk zijn. Wanneer het besef van de dood in volle sterkte binnenkomt en de pijn van het gemis als een mokerslag inslaat. Dat rauwe overkomt je, misschien een enkele keer per week, misschien dagelijks vele keren. Soms verwacht omdat je de muziek van de uitvaart terugluistert, het huis moet leegruimen, de kist laat dalen in het graf of bij de invoer van de crematie bent. Soms onverwacht, als iemand je vraagt hoe het gaat, wanneer je op de plek komt waar je was toen je het overlijden vernam, een tekst die je leest of door welke associatie ook. De aanleiding is voor ieder anders en in grote mate onvoorspelbaar.
Brenda…
Begin 2022 wendde zich een dame (52 jaar) uit Amsterdam tot Natuurbegraafplaats Geestmerloo.
Brenda zat in haar laatste fase voor de aanvraag van euthanasie bij Expertisecentrum Euthanasie.
Ze werd geboren met een soort bult over haar oog die destijds operatief is verwijderd. Helaas is het zicht aan haar onderliggende oog niet gespaard gebleven. Achteraf bleek dit niet gehoeven. Ze moest blind aan één oog door het leven. Hierdoor erg gepest en heeft ze ook nog te maken gehad met fysiek en seksueel geweld. Een posttraumatische stressstoornis volgde die vooral in de nacht opspeelde waardoor ze weinig tot niet kon slapen. Haar eigenwaarde werd nul.
Alsof dit alles niet genoeg was werd er een vorm van kanker ontdekt. Ze gaf aan dat haar boom was omgewaaid en niet meer verder kon groeien. Aan de buitenkant een vrolijke vrouw maar van binnen totaal gesloopt.
Na diverse langdurige trajecten te hebben gehad, die haar juist meer in de put brachten, heeft ze groenlicht gekregen om afscheid te nemen van dit leven. Haar laatste wens was een plekje op Natuurbegraafplaats Geestmerloo.
Daar ze zelf de regie over haar uitvaart wilde houden werd ik als uitvaartbegeleider bij Charon uitvaartbegeleiding erbij betrokken. Al haar wensen hebben wij doorgenomen en vastgelegd. Dit om niets aan het toeval over te laten.
Ik leerde gaande weg een mooie krachtige vastberaden vrouw kennen die gelijktijdig erg kwetsbaar was. Een uniek verhaal wat mij persoonlijk raakte.
Haar leven heeft ze verder volledig afgebouwd. Baan opgezegd, spullen verkocht, huurhuis in originele staat teruggebracht, afscheid genomen van mensen om haar heen en tot slot haar uitvaart tot de laatste puntjes geregeld.
Ze wilde in “stilte” vertrekken. Zonder familie en zonder vrienden enkel door ons naar haar laatste rustplaats worden gebracht. Haar wens hebben wij dan ook in vervulling laten gaan.
Op de dag van haar euthanasie werd ze in slaap gebracht liggend in haar hangmat (een van de weinige spullen die nog achter waren gebleven in haar woning. Hierbij werd ze omringd door enkel 3 vrienden.
Gewikkeld in haar hangmat op een rieten baar hebben wij haar meegenomen naar het uitvaartcentrum. Enkele dagen later werd ze door ons, onder begeleiding van de door haarzelf uitgekozen muziekstuk van 17 minuten, gebracht naar de door haar uitgekozen plekje aan het water.
Zou ze het weer van boven ook beïnvloed hebben?
Vanaf de andere kant
Mijn moeder is in haar laatste levensfase beland. Ze heeft Alzheimer en onthoudt vrijwel niets meer en heeft geen besef welke dag, seizoen of jaar het is. Briefjes met namen en data liggen her en der in de keuken en woonkamer. Ze herkent haar woning niet meer als de hare en vindt het van de verzorging attent dat ze haar spulletjes van vroeger een plek hebben gegeven op deze vreemde plaats. Waanbeelden over feestende, luidruchtige masker dragende mensen op de galerij, inbrekers en mensen die haar opsluiten zorgen voor een naar gevoel. Sleutels zijn kwijt, ze loopt moeilijker en valt wel eens (maar wil niet aan een rollator want dat is voor oude mensen), slaat eetmomenten over en heeft moeite met alles wat zo gemakkelijk lijkt als het brein nog functioneert (een gesprek voeren, een boodschap betalen, koffie maken, broodje smeren). Mij herkent ze nog wel, maar mijn naam is verworven tot “die familie uit Noord Holland”.
De angst in haar ogen is zichtbaar, er is zo weinig en steeds minder wat houvast geeft. Ook fysiek is ze een schim van wie ze ooit was. Ze is in lengte veel gekrompen en haar benen en armen zijn fragiele stokjes geworden.
Eerdaags verhuist ze naar een verzorgingshuis. Hoe zal ze het daar vinden en hoe lang zal ze daar wonen voor de dood zich aandient? En wanneer het zo ver is, hoe zal haar afscheid zijn? Als uitvaartbegeleider heb ik al vele jaren en vele malen aan de andere kant gestaan en naasten begeleid in een voortraject, nu sta ik er zelf voor. Ze heeft nooit uitgebreid willen spreken over haar uitvaart en ook geen wensenlijst klaarliggen. “Over het graf heen regeren” wilde ze ook voorkomen dus rest ons niets anders dan vanuit haar geest ons een beeld te vormen van hoe het afscheid zal zijn.
Na overlijden zullen mijn zus en ik zelf grotendeels de laatste zorg op ons nemen. Mijn dochters geven haar misschien wel een zorgvuldige manicure en kammen de zilvergrijze, weinige haren die ze nog heeft. We zullen ondanks het verdriet ook ruimte voelen om te lachen, omdat we gewend zijn veel lol te hebben met elkaar.
Het overbrengen zal waarschijnlijk in een klassieke lichtgrijze rouwwagen plaatsvinden. Zullen we dan nog met haar een laatste rondje maken langs de oude woonplekken in Den Haag, Wassenaar en Voorschoten voordat ze naar het Uitvaartcentrum en Crematorium in Leiden wordt gebracht?
De rouwkaart zullen we zelf ontwerpen, geheel in haar stijl; in bescheiden, zachte kleuren en met bloemen. En dan hoop ik dat de mensen bij het zien van de kaart zullen denken “ach ja dat is haar precies!”.
Ik stel me voor hoe ze in de aula van het crematorium in een witte, rieten mand ligt met pastel kleurige veldbloemen erop. Misschien een enkele kaars die brandt, maar niet te veel, en ook geen persoonlijke attributen of foto’s op het scherm. Herinneringen worden opgehaald en haar favoriete muziek van vroeger klinkt. Om haar heen familie, een paar vriendinnen, wat lieve buren en verzorgenden. Haar zoon, mijn broer, zal waarschijnlijk afwezig zijn, zoals hij dat de afgelopen 20 jaar ook was. En mijn vader, de man die ooit haar trouwe echtgenoot was, zou hij er zijn? Zou hij vanuit het buitenland met zijn nieuwe vrouw overkomen?
Na de crematie zullen we met de familie naar een strandtent gaan om met elkaar de familieband te voelen en na een paar drankjes en wat hapjes met goede voornemens om elkaar vaker te zien uit elkaar gaan. Als het zomer is, lopen we vast nog met onze blote voeten in de branding, de plek waar later haar as uitgestrooid zal worden. Ze heeft niet veel wensen rondom haar sterven maar over de as bestemming was ze ooit duidelijk, haar overblijfselen mogen in zee komen. Opgenomen worden in het geheel van eb en vloed.
Mijn moeder gaat sterven, waarschijnlijk niet vandaag of morgen, maar wanneer ze door de poort van de dood gaat, zal het afscheid zijn zoals zij was bij leven en welzijn.
De liefdevolle deken van Hospice Egmond
Het is al avond als de meldtelefoon gaat. Hospice Egmond aan de lijn.
Woonkamer Hospice Egmond
Er verblijft bij hen een man die geen contact heeft met zijn naaste familie, zegt dat hij geen geld heeft en laat niks los over zijn wensen voor zijn uitvaart. Wat nu als hij overlijdt?
Natuurlijk zijn wij er ook in dergelijke situaties. Afgesproken is dat na overlijden, ze ons bellen en wij de begeleiding vanaf dat moment overnemen en zijn uitvaart verzorgen.
Verhalen verteld, het boek is uit
Op een frisse donderdagmorgen liep ik de warme huiskamer van Jolanda binnen. Ik trof daar, naast haar overleden echtgenoot, ook haar twee dochters en schoonzonen aan en de drie kleinkinderen liepen in en uit.
Die nacht hadden ze gezamenlijk doorgebracht aan het bed van Gerard wat in de huiskamer stond en het was kleinzoon Lars die zijn oma op een gegeven moment met een zachte stem liet weten dat opa net was weggegaan…
Rituelen: Gesterkt en getroost door kraanvogels
Na een melding van onverwacht overlijden, stapte ik in de vroege morgen haar huis binnen. Zij had geen familie meer, maar wel een grote groep hechte vrienden.
In een kring in de kamer, wachtten zij op mij.
Soms voel je meteen dat het bijzonder wordt. Dat iedereen aangedaan is, maar hun vriendin een afscheid gunt wat helemaal bij haar past.
Ik voel jou in de bladeren van onze boom
In december zijn er veel bijeenkomsten, waar wij elkaar kunnen troosten een kaarsje aan kunnen steken en onze dierbare overledenen heel even weer in onze herinneringen tot leven laten komen. Iedereen doet het anders.
Riemke doet het op haar eigen manier. Zij pakt zo nu en dan haar reistas in en daalt af naar het vakantiehuisje wat zij en Ingrid lang geleden hadden gekocht. Zij noemt het huis ook, NVI, “Noch van Ing”. In NVI komt zij tot rust. Als zij het tuintje in gaat tovert de – ondertussen groot geworden – Japanse Esdoorn een smile op haar gezicht. Even denkt ze terug aan de mooie en betekenisvolle tijd met Ingrid.
Als alles uitgepakt is, gaat ze bij de boom staan en mijmert ze over vervlogen tijden.
Zacht helend kaarslicht
In liefde los laten
Josje wist al enkele maanden, dat zij niet meer lang zou leven en met pijn in haar hart nam zij beetje bij beetje afscheid. Maar hoe doe je dat, als je zoveel van het leven houdt als deze genieter?
De gekleurde uitvaart
16 jaar geleden bedachten Gijsje Teunissen en Marileen Fabels de voorstelling De Gekleurde Uitvaart. Hiermee wilden zij mensen inspireren en aansporen tot eigen inbreng en vormgeving bij een afscheidsviering. Sfeer, kleur, eigentijdse symbolen en rituelen, soms onbekende omhulsels en uitvaartdans gaven vorm aan deze impressies.
“Sterk spul he”
Bij Charon zijn wij ervan overtuigd, dat het voor de overledene het meest rustig en voor de familie het meest heilzaam is, als de overledene in zijn eigen omgeving blijft. Daarom stimuleren wij de thuisopbaring.
Het was een zonnige, snikhete dag
Dinsdag 21 juni 2005, de zomer was officieel begonnen.
Mijn zojuist overleden zus, de grootste zonaanbidster aller tijden, lag opgebaard in de donkere kelder van het ziekenhuis. Ze had haar ziekenhuishemd nog aan.