Vaak hoor ik bij uitvaarten, dat ouders hun kind eigenlijk niet mee willen nemen naar het afscheid.
Jammer….
Kinderen – hoe klein ze ook zijn – kunnen zich dan buitengesloten voelen. Ze merken, dat er iets gaande is, maar mogen er niet bij zijn en horen maar de helft of minder van wat er gaat gebeuren. Een kind heeft recht op de waarheid. Hoe en wat je vertelt kun je afstemmen op de leeftijd. De ervaring leert, dat de fantasie van kinderen veel gruwelijker is dan de werkelijkheid.
Ook halve waarheden kunnen trauma’s worden. Zeg niet: Opa slaapt, of papa is op reis. Hoe kan het kind dan in de toekomst weten, dat hij of zij zelf morgen weer wakker wordt? Of dat Mama van een bezoek aan oma echt wel terugkomt?
Kinderen nemen op, wat zij aan kunnen. Maar ze stellen ook vragen over de dood, waar je zelf nooit aan gedacht hebt. Wees dan niet bang om te zeggen, dat je het niet weet. Op sommige vragen, zeker rondom de dood, zijn geen antwoorden.
Al vóór het sterven is het goed om kinderen mee te nemen. Zo zien zij, dat opa steeds minder eet, niet meer uit bed kan en alleen nog maar slaapt. Zo kunnen zij beter accepteren, dat opa of oma niets meer kan, dat hij misschien pijn heeft en dat het beter is dat hij of zij rust heeft en geen pijn meer. Het blijft voor iedereen verdrietig, maar vooral kinderen kunnen zo veel beter accepteren, dat opa doodgaat. Vaak zien wij, dat kinderen de gevreesde zin veel eerder uitspreken dan hun ouders: “Gaat opa dood?”
Ze mogen zien dat papa huilt. Hij is hun rolmodel. Zo zien kinderen, dat ook papa en mama emoties hebben en dat ook zij dit mogen laten zien.
Vroeger werden kinderen bij de overledene vandaan gehouden. Tegenwoordig wordt weer vaker thuis opgebaard. Dit helpt kinderen om de dood van dichtbij mee te maken. De thuisomgeving – ook die van opa en oma – is voor kinderen veilig en bekend. Ze kunnen naar de overledene toe gaan, wanneer ze dat zelf willen. Zij raken zo vertrouwd met de dood en de overledene en kunnen langzaam aan naar het besef toe groeien dat dit afscheid definitief is. Kinderen kunnen zelfs bij de laatste verzorging helpen. Zo heb ik het meegemaakt, dat een elfjarig jongetje samen met mij zijn vader waste en kleedde. Alles is goed, ook kleren of sierraden uitzoeken, nagels lakken, toedekken, een tekening of bloem bij oma leggen. Kijk wat het kind aankan. In het algemeen geven kinderen zelf hun grenzen aan. Forceer niets, geef alleen maar aan wat mogelijk is. Ik heb diverse keren de rouwkaart met kinderen gemaakt. Soms door hun getekend en geschreven, soms met een foto van oma en alle kleinkinderen op de achterkant en met de tekst; Voor altijd in ons hart. Een kaart om nooit te vergeten. Niet alleen de kinderen waren supertrots op deze rouwkaart maar zeker ook hun ouders.
Moet je kinderen meenemen naar de uitvaart?
Ook deze vraag wordt veel gesteld, je wilt je kinderen immers voor pijn en verdriet bewaren. Toch is het goed om hen mee te nemen en zelfs op hun denkniveau bij de voorbereidingen te betrekken. Als zij op de hoogte zijn van wat er allemaal in deze dagen gaat gebeuren, kan het besef dat het overlijden definitief is, langzaam tot hen doordringen. Zij kunnen dus op hun niveau meehelpen of meedenken. Samen met de ouders kijken wij hoe wij hun kinderen kunnen betrekken bij het gebeuren.
Vertel altijd wat er gaat gebeuren, zodat zij voorbereid zijn en misschien zelf gaan bedenken, waar zij bij willen helpen. Want alles wat je zelf doet tijdens een afscheid, is in mijn overtuiging rouwverwerking. Elke stap is een stap dichter bij het definitieve afscheid.
Dit is bij volwassenen zo, maar zeker ook bij kinderen. Er zullen momenten komen, met belangrijke rituelen, beleef dit samen.
Rituelen zijn belangrijk voor een goede rouwverwerking. Zo neem je afscheid van iets wat geweest is en maak je ruimte voor iets nieuws. Rituelen, die je samen uitvoert en beleeft, versterken het samenhorigheidsgevoel en geven kracht voor de toekomst. Kinderen kunnen veel meer dan de kaars aansteken, een tekening maken of een bloem bij oma leggen. Als de kinderen wat ouder zijn, kun je zelfs samen met hen het afscheid vormgeven. Net zoals bij volwassenen, kan de uitvaartbegeleider de mogelijkheden aangeven en hierbij inspireren. Het geeft de kinderen veel voldoening om zo met het afscheid bezig te zijn.
Sprookje vertelling: Koningin van warmte en licht. Foto Denise
Als oma of opa heel belangrijk in het leven van de kleinkinderen was, kan dit een mooie en troostende afsluiting van hun leven samen zijn. Je staat versteld waartoe kinderen in staat zijn. Gaat dit voor papa’s en mama’s te ver, of zijn de kinderen nog te klein, denk dan eens aan troostende verhaaltjes tijdens het afscheid.
Niet afstandelijk vanaf het spreekgestoelte, maar knus met de kinderen zittend op kussens dichtbij. Dit is dan hún moment. Knutselwerkjes of een hartenbloemstuk, die misschien tijdens de voorgaande speeches en muziek gemaakt werden, zouden na het verhaal bij oma of opa gelegd kunnen worden.
Misschien zijn de kinderen ondertussen zo vertrouwd met de omgeving en de situatie, dat zij bij het neerleggen enkele herinneringen gaan vertellen.
Zo maakten wij mee, dat een klein meisje spontaan het liedje bij haar opa begon te zingen, wat zij altijd samen met opa zong. Zo aandoenlijk. Dit breekt meteen op een positieve manier de misschien tot dan beladen sfeer van het afscheid.
Door kinderen te betrekken en misschien ook spontane uitingen te laten gebeuren tijdens een afscheid zitten zij geen uur uit, maar zijn ze wel de hele tijd betrokken bij het afscheid.
Toen ons zoontje Ferry zesendertig jaar geleden overleed, hebben wij de andere kinderen er alle dagen bij betrokken. Ik denk, dat bij mij toen het zaadje is geplant. Ik blijf ervan overtuigd dat het goed is om kinderen zacht en met alle respect bij de dood te betrekken.
Gijsje Teunissen
Boek: Afscheid nemen met je hart.
Gijsje Teunissen heeft 30 ervaringen in een prachtig, rijk geïllustreerd boek beschreven.
Klik hier om het boek te bekijken en eventueel te bestellen.
Het boek is ook te bestellen via Bol.com
