Belevenissen in de uitvaart.

Tom belde ”Anita is overleden”…

Dan staat ook voor mij de wereld even stil. Anita? Anita is veel jonger dan ik, ik zie haar nog op onze bruiloft. Natuurlijk, dat is al 35 jaar geleden, maar ook ik ontkom er niet aan dat je het gevoel hebt, dat je niet ouder lijkt te worden. En dat je het idee hebt, dat niemand in jouw eigen omgeving dood gaat.

Ik snelde mij naar het gezin en werd ontvangen door een verslagen Tom, dochters Stefanie en Jaimily en schoonzonen Nicolas en Jelte. Anita was al 25 jaar ziek, maar had elke keer – soms wonderbaarlijk – de ziekte overwonnen. Nu moest zij de strijd staken en was zij samen met haar gezin dapper de dood onder ogen gaan zien. Samen hebben zij zich voorbereid op het einde. Er was een mooie fotoserie gemaakt, waar de warmte en liefde, die dit gezin in zich droeg, ervan afspatte. Ik kreeg bijna tranen in mijn ogen, omdat ik nu wist dat dit sprookje geen happy-end kent. Zoals Anita geleefd had, zo zou het afscheid worden, niet droef en donker, maar sprankelend. Het moest in ieder geval anders dan anders. Er waren zo veel herinneringen gemaakt in haar leven, die wilden Tom en de meisjes het liefst allemaal horen.

Dus stelde ik voor om met de microfoon rond te gaan en mensen om hun herinneringen te vragen. Het moest natuurlijk niet talkshowachtig worden of banaal. Maar losjes, betrokken, warm. Zo helemaal Anita. Natuurlijk waren er ook sprekers en die zouden, net als de muziek, een vaste plek krijgen bij het afscheid. Ertussen werden twee momenten gekozen, waarop ik de genodigden voorstelde om hun herinnering met iedereen te delen. Natuurlijk was dat heel spannend, maar ook dit hoorde zo bij Anita.

Bij het afscheid kwam er – zoals ik al verwachte – geen einde aan de mooie, warme, lieve verhalen, die mensen met Anita hadden beleefd. Ik had de krant mee, waarin een medeleven advertentie stond van de gemeente om. Hierin werd Anita ‘Poppedijntje’ genoemd. Ik vroeg of iemand wist, waar deze naam vandaan kwam. Zelfs het gezin had er nog nooit van gehoord. Gelukkig wist collega René het geheim te ontrafelen.

De herinneringen bleven komen en dat was de boodschap: blijf praten over Anita, dit houdt haar levend en voor altijd een beetje dichtbij. Deze mooie vrouw, moeder en oma zal nooit vergeten worden, ik weet het zeker…

“Ik wil graag uw stem horen?” klonk een lieve, maar droevige stem uit de telefoon.

“Mijn vrouw Els, zal binnenkort sterven en misschien willen wij u vragen.”

Na een kort gesprek was hij gerustgesteld en zou later terugbellen.

Bij ons eerste gesprek hoorde ik van schoondochter Kim, dat zij mij gezien en gehoord had tijdens de uitvaart van haar buurman waar ik een sprookje had verteld. Zoon Pim legde uit, dat voor hen een stem heel belangrijk was; door mijn stem hadden zij vertrouwen in mij. Dat is natuurlijk fijn om te horen want juist dan, als er een klik is met de familie, kan je samen – ondanks alle verdriet – een hele mooie week beleven. Vertrouwen is zo belangrijk.

Els was tuinier in hart en ziel en toen wij haar naar huis haalden, stond in haar kamer een grote bos met bloemen. In de dagen erna groeide het tuintje rondom Els. Buiten was het nog grijs en grauw, maar binnen bij Els leek het lente met al die kleurrijke, wilde bloemen. De familie had voor de natuurlijke opbaring op graszoden gekozenen en zo lag Els in haar rieten mandje binnen op een grasveldje. Een vriendelijke opbaring, waarbij geen mechanische koeling gebruikt werd.

Voor de uitvaart dekten wij Els met een van haar prachtige sjaals toe en strooiden de kleinkinderen allemaal witte bloemetjes op haar. De kleinkinderen hadden ook de belangrijke taak om oma uit huis te rijden. Zo mooi om te zien, hoe serieus zij hun taak namen. Net als het aansteken van de kaarsjes in het crematorium. Zij zetten de kaarsen in een hartvorm naast oma neer en staken die aan.

Mijn hart brak zowat bij het horen van Besame Mucho, het lied dat na de woorden van Ad klonk.

Hoe verdrietig moest het toch zijn voor Ad, als je zó veel jaren bij elkaar was en nu afscheid moest nemen van je liefste. Liefdevol keek Ad naar haar foto, aaide nog een laatste keer over het zachte doek van Els, nam zijn kinderen in de arm en dompelde zich onder in de warme deken van liefde van familie en vrienden, die het gezin opwachtten in de koffieruimte.

Ad had in deze bijzondere week tegen mij gezegd: Gijsje, je moet laten zien, dat je elkaar lief hebt, elke dag weer, en elkaar de vrijheid gunnen. Ad begreep de taal van de liefde, hij had zijn Els in liefde los gelaten…

Jeroen ging altijd op reis …

Jeroen verongelukte vrijdagochtend tijdens zijn werk op een binnenvaartschip in Duitsland. Het is wrang als je als familie zo plotseling iemand verliest, maar misschien nog heftiger als je kind ver weg overlijdt en je niet meteen bij hem kan zijn. Pas maandagochtend hoorde ik, dat het lichaam van Jeroen misschien opgehaald kon worden. Omdat mijn chauffeur Marcel die ochtend naar Winterswijk zou gaan, namen wij samen de gok en besloten, dat hij door zou rijden naar Duitsland om Jeroen op te halen. Deze maandag zal ik  zo snel niet vergeten. Tot vijf uur had ik telefonisch contact met de waterpolitie, twee uitvaartbedrijven, het ziekenhuis, de gemeenteambtenaar en de schippersfamilie van Jeroen   ……  er was niet altijd positief nieuws. Eerst werd er plechtig beloofd, dat Jeroen deze ochtend naar huis mocht, dan was dat absoluut niet aan de orde en zou het pas woensdag of donderdag worden. Elke keer moesten er weer nieuwe papieren ingevuld worden of was er een ander obstakel. Ik was blij, dat ik mij goed in het Duits kon redden. Gelukkig is Marcel ook heel relaxt en zoefde hij – af en toe met nieuwe informatie van mij – onverwijld door naar Duitsland. Om half zes kwam eindelijk het verlossende bericht dat Jeroen bij Marcel in de auto was, op weg naar huis. Ondertussen maakten vader Rob en broers Maarten en Robin een boot voor Jeroen en had Gabriëlle een zeildoek gekocht. Jeroen zou ook  op zijn laatste reis in een boot gaan.

Voor de rit naar het crematorium had de familie de opvallende oldtimer van Marcel gekozen. Natuurlijk hadden zij Jeroen ook in een eigen auto of bus kunnen brengen, maar Jeroen had wel wat met bijzondere auto’s en zij gunden het Marcel, om alles wat hij voor hen had gedaan. Op de dag van het afscheid droegen vrienden Valentijn, Danny, Lukas, Max en broers Maarten en Robin, Jeroen geschouderd het crematorium in. Het was indrukwekkend hoe deze jonge knullen, overmand door verdriet toch de kracht vonden om hun vriend op zijn laatste weg te begeleiden. Het afscheid was ingetogen en heel bijzonder. In de laatste ogenblikken van het afscheid knipte het gezin de leren veters door, die Jeroen in zijn handen had. Zij verbraken hiermee symbolisch hun band met Jeroen. Dit ritueel opende de poort naar een nieuw leven voor hen: een leven zonder Jeroen. Er werd, zoals de laatste week vaker, gehuild en gelachen. Het was goed zo, in liefde hadden zij hun broer en zoon los gelaten.

Hoeveel Jeroen voor anderen betekend had, hoorden zij de dagen erna van vrienden en familie. Jeroen had mensen in zijn leven geraakt en sommigen zelfs op een ander rustiger pad weten te begeleiden.

Nooit meer zal zijn lach te horen zijn, zijn twinkelende ogen te zien zijn, maar de herinneringen aan deze bijzondere jonge man zullen voor altijd bewaard blijven. Jeroen zal zeker nooit vergeten worden.

De doe-het-zelf-uitvaart

Bij een Doe-het-zelf-uitvaart denken mensen alleen, dat het goedkoper is. Belangrijker is, volgens mij, dat men veel vrijer in de keuzes is, eigen sfeer kan maken en dat het daardoor echt een eigen afscheid wordt.

Zonder dat men er erg in heeft, is men al een beetje de rouw aan het verwerken. Hoe mooi is het bijvoorbeeld om het laatste huisje, de kist, zelf te maken. Je kan al je energie, al je liefde in het laatste omhulsel steken en geloof mij, … er zijn al heel veel kisten in één nacht gemaakt. Jammer genoeg ook enkele kisten twee keer, omdat er van te voren niet naar de afmetingen geïnformeerd was. Overleg dit van te voren met je uitvaartondernemer, de begraafplaats, of het crematorium. Zelfs het vervoer van een overledene mag je tegenwoordig zelf doen. Let hier op de afmetingen en of alle zittingen van de auto wel plat kunnen. Hoe mooi is het dan, als de familie de dierbare tot het laatst in zijn eigen klussenbus begeleidt, of misschien de kleinzoon oma in haar eigen oude autootje naar het crematorium brengt.

Kijk bij de afscheidslocatie eens verder dan kerk, crematorium of rouwcentrum. Denk bijvoorbeeld aan de eigen woonkamer en tuin, de voetbalkantine of het verenigingsgebouw. Vooral voor kinderen is dit een prettige en vertrouwde omgeving, waar iedereen zich ongedwongen zal bewegen.

Of u nu voor het crematorium, een rouwcentrum of een eigen locatie kiest, sfeer blijft belangrijk. Daarom zijn afscheidsvieringen in kerken altijd zo prachtig. Maak je eigen sfeer door een ongewone tijd te kiezen, denk aan kaarsen en fakkels in de avondschemering. Zoals u ziet, zijn er tegenwoordig heel veel keuzes bij een uitvaart. Daarom is het heel belangrijk om zich op tijd te informeren en niet pas als de eindstreep al in zicht is. Dan worden keuzes heel pijnlijk. Kom op tijd in gesprek met een uitvaartbegeleider, zodat uw familie en uzelf straks ongehinderd door onzekerheden nog heel lang en gelukkig door zal blijven leven.

Ik wens u een lang en gelukkig leven.

Vier weken geleden is onze kleindochter Liv geboren. Zo welkom, zo lief, zo aandoenlijk,…

Natuurlijk ben ik zoveel mogelijk bij Liv, houdt haar vast, knuffel haar, verdrink in haar. Elk klein geluidje vertedert mij, maakt mij blij. Ik ben de gelukkigste oma van de hele wereld! Toen ik laatst met Liv op mijn arm zat, bekroop mij zo een intens gevoel, dat ik bijna uit elkaar spatte van geluk, tranen sprongen in mijn ogen. Ik dacht bij mijzelf, dit geluk wens je toch iedereen toe. Maar hoe vaak is dit geluk een stel nìet gegund…..hoe verdrietig is dat?

Waarom weet ik niet, maar mijn gedachten dwaalden – met Liv op mijn arm – af naar Orange Babies. Baby’s in Afrika. Baby’s die met HIV geboren worden. Ik zie in gedachten de prachtig beschilderde zwangere buiken van met HIV besmette moeders in Afrika voor mij. Vrouwen zonder toekomst, met kinderen in hun buik, waarvan de oma nooit het geluksgevoel zal ervaren wat ik nu voelde. Drie generaties verdriet….Ik moest iets doen. Ik besloot om voor elk van mijn vier kleinkinderen een Orange Baby in Afrika te redden. Op de site van Orange Babies las ik de meest ontroerende verhalen, en … las ik, hoe ik kon helpen. Dit jaar liggen met kerstmis onder onze boom niet alleen cadeaus voor mijn kinderen en kleinkinderen, maar ook vier cadeaubonnen voor moeders en hun kinderen in Afrika. Ik weet, dat het een druppel op een gloeiende plaat is, maar alle kleine beetjes helpen. Misschien kunnen wij hier in het westen het verschil maken. Er gebeurt zo veel in de wereld op het ogenblik, het is om bang van te worden. Maar dat moeten wij juist niet doen, verdrinken in angst. Laten wij het geloof in het goede, in de liefde voor elkaar houden; voel de onvoorwaardelijke liefde, die een kind naar zijn ouders voelt en ouders naar hun kind. Blijf je verwonderen over al het moois om je heen. Laten wij het vertrouwen houden, dat wij met zijn allen het verschil kunnen maken. Daar in Afrika, ver weg van ons bed, maar ook dichtbij. Koop de straatkrant van een dakloze, zodat hij een boterham en melk kan kopen. Stuur een gift, een donatie voor een goed doel wat jou beweegt. En de vluchtelingen ….. Stel je voor, dat jij je huis en alles en iedereen die je lief is achter moet laten. En kijk dan opnieuw naar vluchtelingen. In onze rijke welvaartsstaat kunnen wij het ons niet voorstellen dat achter de machteloze, ontredderde gezichten van de vluchtelingen een heel verleden …. zonder toekomst schuilt. Tot het dichtbij komt, het asielcentrum achter ons huis. Dan moeten wij ermee dealen. Juist nu met kerst is het goed om stil te staan bij de wereld om ons heen, moeten wij kijken hoe wij de wereld een beetje mooier kunnen maken.

Liv is onze toekomst. Als oma wens ik haar een mooi leven toe, net als alle andere baby’s van de wereld, die in de toekomst geboren zullen worden. Deze kinderen zijn onze toekomst. Laten wij het geloof houden in een mooie toekomst voor ons allemaal.

Ik wens iedereen een fijn kerstfeest met veel liefde en warmte toe!

Afgelopen jaar gaf ik een lezing voor Humanitas. Truus was één van de aanwezige vrijwilligers. Zij was destijds bijna jubelend thuis gekomen. Jaap werd bijna nieuwsgierig naar alle mogelijkheden die er tegenwoordig bij een uitvaart zijn. Dat zij nu alwéér bij mij kwam had niemand verwacht. Nu was de stemming wat minder vrolijk. Bij Truus was namelijk een agressieve hersentumor ontdekt. De eindstreep van haar leven kwam in zicht. Ik verbaasde mij hoe stoer en dapper Truus hier mee bezig was. Zij wist precies hoe zij haar afscheid wilde. Enkele foto’s van avondvieringen in crematorium Schagerkogge hadden heel veel indruk op haar gemaakt. Buiten fakkels en binnen heel veel kaarsen rondom de baar, dat leek haar wel wat. Zij wilde zeker niet het geijkte afscheid. Nee, haar afscheid zou een feest worden, een feest voor het leven. Het leven van Truus, maar ook het leven van iedereen en voor iedereen, die deel had gehad aan haar leven. Op een feest toost je natuurlijk en ook dat wilde Truus. Tijdens het thuis royaal opgezette afscheid zou iedere gast een glas ontvangen, voordat hij of zij bij Truus zouden toosten op het leven.

Dat dit mooi geënsceneerde afscheid al enkele weken later zou plaats vinden, had niemand verwacht. Wij mensen denken toch ook in dit soort moeilijke ogenblikken dat een wonder dichtbij is. Of dat het nog wel heel lang zal duren, voordat de dierbare aan zijn eeuwige reis begint. Nog een keer had ik een fijn gesprek thuis bij Truus en Jaap, om de situatie daar te bekijken. Ook dochter Tanja was aanwezig. Ik vond het prachtig gevonden van Truus om het hele trappenhuis van hun appartementengebouw bij het afscheid te betrekken. Zo zouden de vele familieleden en vrienden zich makkelijk kunnen verspreiden en zou het in de woonkamer bij Truus – waar de familie de condoleance in ontvangst zou nemen – niet te druk worden.

Het zou Truus niet zijn, als zij niet de laatste keuze van haar leven in eigen hand zou houden: wanneer zal ik sterven? Maandagavond wilde zij afscheid nemen van het leven. In het bijzijn van haar gezin verliet zij het leven, waar zij zo van hield… Het telefoontje van overlijden komt ook bij mij altijd heftig binnen. Zeker als ik de overledene en de familie al heb ontmoet. Ik spoedde mij naar Truus en Jaap. Jaap was verdrietig, maar toch wel opgelucht dat zij niet meer hoefde te lijden. Truus lag op bed, duidelijk tevreden. ‘Hoe kan je er zo tevreden bij liggen, bijna met een smile, als het leven zo mooi is’, schoot het door mij heen. Maar ik kan niet bedenken hoeveel Truus heeft moeten doorstaan, hoe moeilijk de keuze was om alles en iedereen te verlaten. Ik moest het begrijpen! Samen met dochter Tanja verzorgde ik Truus en legden wij haar in de rieten mand, zoals Truus het graag wilde. Truus lag er koninklijk bij. Zij straalde veel serene rust uit. Het gezin kwam bij een kopje koffie tot rust. Wij bespraken hoe tijdens de aanstaande dagen het afscheid precies ingevuld moest worden. Ondanks de strakke regie van Truus viel er nog veel te regelen. Bij de muziekkeuze werden de kinderen toch even opstandig. Dit ene liedje … hmmm, dat zei hen niets. Wij praatten er over en ik kwam er achter, dat Truus eigenlijk geen uitgesproken muziekkeuze had. Dat zij dit liedje waarschijnlijk had gekozen, omdat zij het gehoord had en het haar een mooi afscheidsliedje leek. Ik vertelde het gezin, dat de wens van de overledene natuurlijk te allen tijde leidend bij een afscheid was, maar dat de inspraak van de familie ook heel belangrijk was. Zij moesten immers verder met hun leven en een goed afscheid helpt daarbij. Betrokken zijn bij het afscheid en zelf de regie hebben, zich niet laten leiden door wat de buren denken of zoals het altijd gedaan werd, vind ik heel belangrijk. Luister goed naar je hart, wat wil je eigenlijk zelf? Wat voelt goed? Er waren toch wel enkele liederen, waar Jaap met zijn Truus fijne herinneringen aan hadden? Laat dit nu juist de liederen zijn die heel mooi in het afscheid van Truus pasten. Die hun liefde juist onderstreepten.

Tijdens de condoleanceavond was het best wel druk, maar door het prachtige idee van Truus om het trappenhuis helemaal te gebruiken was het goed te doen. Ontspannen stonden Jaap, kinderen en kleinkinderen in de woonkamer bij Truus en ontvingen de condoleances. Bij het zien van de serene lach van Truus durfden aanwezigen haar zelfs aan te raken voor een laatste groet. Niet ver weg, staande op ‘gepaste’ afstand, maar toch dichtbij, zoals zij ook bij leven dicht naast Truus hadden gestaan. Ik zag, dat de gasten (eenmaal boven in gesprek) ook ontspanden. En dat zij Truus zagen, zoals zij was: gewoon Truus. Niet iemand voor wie je nu bang zou moeten zijn, of die eng was … Truus was nog steeds Truus. Zacht had zij haar familie en vrienden bijna aan de hand genomen om de dood een beetje dichterbij te brengen. En Jaap …. die liet haar los met heel veel liefde ….

Enkele weken geleden kwam ik in gesprek met Hansje.

Zij was ongeneeslijk ziek en zou
voor euthanasie kiezen. Ik vind dit altijd een moeilijke, maar ook dappere beslissing. Je blijft immers baas over je eigen leven. Hansje vertelde, dat zij een mooi leven had met lieve dochter Babette, fijne schoonzoon Arjan en twee prachtige kleinkinderen, Rosa en Raúl. Rosa en Raúl hadden vanaf hun babytijd elke week bij oma gelogeerd en waren dus heel verweven met oma. Hansje had prachtige vrienden en een warme familie om zich heen. Het hele huis van Hansje straalde vrolijkheid uit. Een rozerode bank, roze vloerbedekking, turquoise kussentjes, roze ruimtedelers en een gekke koekoeksklok – wat zeg ik, kippenklok – vielen meteen op en maakten me vrolijk. Hansje praatte vrij uit over de keuzes rondom haar afscheid. Zij koos voor cremeren. Voor het informele afscheid – zoals zij het voor ogen had – leek de woonkamer van het crematorium in Heerhugowaard haar wel geschikt. In de loop van het gesprek opperde ik, dat het misschien ook mooi zou zijn om hier thuis het afscheid plaats te laten vinden. Dit huis straalde zoveel liefde en warmte uit. Hoe fijn zou het zijn voor familie en vrienden en vooral de kleinkinderen om in de eigen omgeving van Hansje samen te komen en herinneringen te delen. Hansje werd bij het idee heel blij, want ach, voor Hansje hoefden er geen sprekers afwisselend met muziek te zijn. Te stijf; gewoon een warm samenzijn met een kopje koffie en taart, dat leek haar wel wat. Ook Babette ontspande. Zij vond het fijn om thuis, bij haar moeder, vrienden en familie te ontvangen en vanuit dit huis haar moeder naar het crematorium te begeleiden.

Bijna koos Hansje nog voor een met stof beklede turquoise kist met vlinders en knalroze bloemen. Maar ze bedacht zich heel snel. Kleindochter Rosa zou de voorkant van haar rouwkaart tekenen, hoe mooi zou het dan zijn, als Rosa ook een blankhouten kist zou beschilderen? En wie weet, zouden alle gasten ook een laatste groet of tekening voor Hansje op de kist willen tekenen of schilderen. Hansje overleed een week later. Eigenwijs als zij was had zij al haar kleren aangetrokken voor de dokter kwam, zodat niemand er nog werk van had. Het was goed zo. Deze dappere dame had tot het laatst de regie in eigen handen gehouden. Samen met Babette en zus Meta tilden wij Hansje op en legden haar zacht in haar laatste huisje, de toen nog maagdelijke blank-houten kist. De volgende dag schilderden Raúl en Rosa prachtige engeltjes op de deksel. In de dagen die volgden lagen de schildersspullen naast Hansje en wie wilde, mocht een laatste groet, lieve woorden of een mooie tekening voor Hansje op het blanke hout schilderen. De kist ging bijna op in het interieur, zo kleurrijk en vrolijk werd dit laatste huisje van Hansje. En niet alleen de kist werd kleurrijk en vrolijk, maar ook vrienden en familie. Het had iets bevrijdends om zo dicht bij – met Hansje erin – een “heilig huisje” te beschilderen.

Babette had voor de dag van het afscheid een tent gehuurd met steigerhouten zitjes. Best wel spannend, want de herfst had al zijn intree gedaan. Gelukkig bleef het droog op de dag van afscheid en kwam zelfs de zon nog even kijken. De gasten druppelden binnen en Babette begroette hen. Sommigen gingen meteen naar Hansje toe om afscheid te nemen, maar ook om iets moois op haar laatste huisje te schrijven. Gasten namen koffie en een heerlijk stukje taart, net zoals het altijd bij Hansje gewoonte was, lekker eten, drinken en met elkaar praten. Natuurlijk werden er herinneringen gedeeld en raakten de gasten niet uitgepraat over de doorlopende presentatie, die Arjan op de laptop had gemaakt, met foto’s uit het leven van Hansje. De kinderen hadden het ook naar hun zin. Ze hoefden niet een uur stil te zitten; er was limonade, taart en uiteindelijk kwam Raúl zelfs met een groot blik chippies. Na een klein uurtje nam broer Jan Bas het woord en vertelde mooie anekdotes over zijn zus Hansje, natuurlijk met een lach en een traan. Want afscheid nemen van zo’n fijne zus, dat doet pijn en dan mag je huilen.

Dit lichtvoetige afscheid van Hansje eindigde met het uitdragen door haar familie onder de klanken van een New Orleans Jazzbandje. De mannen zetten Hansje in mijn auto, die geheel in stijl met roze doeken was bekleed en toeterend verliet ik samen met Babette de buurt, waar Hansje zo veel jaren had geleefd. Later hoorden wij dat Raúl zich omdraaide en zei: “Zo, wie gaat er mee voetballen?”

Rosa had het wel moeilijk. Zij was ook wat ouder en dan besef je goed, dat je oma, je maatje, die je al je hele leven lang kent, echt niet meer terugkomt. Natuurlijk besefte Raúl dit ook, maar jongere kinderen gaan eerder over tot de orde van de dag. Zij hebben ook hun moeilijke ogenblikken, maar ik ben ervan overtuigd, dat zowel Raúl als Rosa het overlijden van hun oma een plek in hun leven kunnen geven. Babette en Arjan hebben hun kinderen liefdevol begeleid en betrokken bij het sterven en afscheid nemen van Hansje. Het leven zal dit gezin weer opnemen, al zullen zij nog vaak terug denken aan de mooie tijd met hun lieve oma, schoonmoeder en moeder Hansje.