Belevenissen in de uitvaart.
Regelmatig schrijft een van de uitvaartbegeleiders van Charon een column. Deze column wordt altijd met toestemming van de familie gepubliceerd. In de columns laten zij zien dat alles kan en niets moet. Het is belangrijk dat families alle mogelijkheden die er in uitvaartland zijn kennen om te kunnen kiezen.
Het boek Afscheid nemen met je hart bevat 30 columns van Charon.
Afscheid van Fuad
November 2017
De Iraakse Fuad leed aan ALS en wilde op tijd zijn uitvaart met mij regelen.
Fuad was een lieve man. Met zijn glimmende oogjes, zijn humor en vooral zijn respectvolle benadering van alles en iedereen maakte hij op mij een onuitwisbare indruk. Er was veel voorbereiding nodig, want Fuad wilde een islamitisch begrafenis. Wij spraken over de geestelijke begeleiding, over bewassing en begraven in zijn eigen cultuur.
In een van onze laatste gesprekken zei Fuad ineens: Jij begeleidt mijn uitvaart, jij mag – als je dat wilt – bij de bewassing aanwezig zijn en je mag ook helpen.
Ik was verrast, want ik wist, dat bij de bewassingen alleen mannen aanwezig zouden zijn. Maar Fuad’s wens maakte mij ook blij, wij hadden immers ook over verbondenheid, respect binnen en buiten onze culturen gesproken. En nu bracht hij het in praktijk. Hij, die de laatste achttien jaren zo graag alles van de Nederlandse cultuur wilde leren, hielp mij om zijn cultuur te begrijpen. Hoe mooi is dit.
Na zijn overlijden was ik al vroeg bij Fuad om het ritueel van de bewassing niet te verstoren. Ook Mina, zijn vrouw was erbij. Met zijn tweeën waren wij op gepaste afstand aanwezig, maar hielpen ook waar wij konden. Zo respectvol als Mina en ik aanwezig waren, zo bejegenden de mannen van de wasgroep en de Iman ook ons. Het was fijn om dit samen voor Fuad te mogen doen en getuige te zijn van dit islamitische ritueel. Fuad kreeg een prachtig omhulsel met gouden Koranteksten om zich heen en samen legden wij hem in zijn eenvoudige kist.
Op de begrafenis waren veel meer mensen dan de familie verwacht had, maar het verbaasde ons niet. Fuad was zo geliefd, iedereen wilde erbij zijn, het gezin steunen en Fuad met bloemen omringen. Vriendin Joke besloot de bijeenkomst met prachtig fluitmuziek. Fluitmuziek, die Fuad bij leven tot tranen had bewogen. … Intense, haast hemelse klanken bereidden Fuad en ons nu voor op het allerlaatste ogenblik…. Het laatste ritueel bij het graf was even indrukwekkend als de bewassing. Toen de gasten afscheid hadden genomen, werd Fuad voor het graf gezet en de deksel van de kist nog een keer geopend. Hij lag op zijn zij. De Iman greep zijn hand en legde die onder zijn wang. Daarna deed hij aarde van een heilige plek in Fuad’s hand. Dit ogenblik gaf Mina en dochter Farah de laatste kans om Fuad nog een keer te kussen en aan te raken, wetende, dat hij zijn rust gevonden had… In liefde hebben zij hem losgelaten.
Na het sluiten van de deksel mocht zoon Zaid zijn vader in het graf laten dalen.
In onze cultuur kunnen wij het ons misschien niet voorstellen om bij het graf de deksel nog eens open te doen, maar hier voelde het zo gewoon. Het was indrukwekkend, hoe natuurlijk dit ritueel hier gedaan werd met de grootste zorg, aandacht en … liefde.
Dank je wel Fuad, dat je jouw cultuur met mij wilde delen.
De goedkoopste kist
Liesje was terminaal, maar gelukkig konden wij samen nog over alle mogelijkheden praten.
“Wat is de goedkoopste kist?” opende haar echtgenoot ongemakkelijk ons eerste voorgesprek. Natuurlijk wilde hij niet het goedkoopste voor zijn lief, maar ook zeker niet door zo’n uitvaartbedrijf uitgekleed worden. Je las genoeg in de kranten over woekerprijzen, die je voor je laatste reis moest betalen.
“Een plank en je dekbed,” antwoorde ik en gelukkig was hiermee het ijs gebroken.
Ik legde uit, dat een baar-plank en een mooi doek echt wel een optie was. Elke dag dekt de familie dan hun liefste steeds een beetje meer toe. Langzaam groeien zij toe naar het einde van de opbaartijd, wanneer ze hun dierbare helemaal toe moeten dekken. Liesje had zelfs al een mooi doek in gedachte: een prachtige deken met lange franjes. “Ach, de franjes heb ik toch niet meer nodig als ik op reis ga,” zei Liesje, “die mogen mijn vriendinnen afknippen. Ze zijn van zijde en lang genoeg om een armbandje van te maken. Zo kunnen wij onze vriendschap afsluiten met een vriendschapsarmband, net als vroeger op Ibiza.” Wat een mooie gedachte antwoorde ik en ook manlief was geroerd van de mooie woorden van zijn vrouw. Naast het huis had ik een prachtige oude station-auto zien staan. “Je zou Liesje zelf in jullie auto naar het crematorium kunnen brengen” opperde ik. Vol ongeloof stonden zij mij aan te kijken. Mag dat dan, leken hun ogen vol verbazing te vragen. Ja dat mag, en het is nog fijn ook. Het idee om de overledene zelf te vervoeren is jaren geleden bij mij ontstaan om geld te sparen. Nu na al die jaren merk ik hoe fijn het is voor familie om tot het laatst met elkaar te zijn.
Uiteindelijk was het afscheid van Liesje thuis in hun tuin en hadden vriendinnen met Liesjes recepten lekkere taarten gebakken. De recepten had Liesje zelf opgeschreven op een mooi papiertje. Als een kostbare schat nam iedereen de rolletjes geschept papier mee naar huis. Een vriendin opperde zelfs om het recept in te lijsten en in haar keuken op te hangen. Zo zou ze elke dag aan Liesje denken.
Liesje kreeg het mooiste afscheid en zeker niet voor een woekerprijs. Mijn gedachte, om de uitvaart terug te geven aan de mensen, was weer geslaagd. Alles wat je zelf doet zal je helpen het verlies te verwerken.
Meer columns op www.charonuitvaartbegeleiding.nl
Het Lijstje voor Gijsje
Het lijstje voor Gijsje
Al een jaar voor het overlijden van Klaas kwam ik bij Elly om zijn afscheid te bespreken. Klaas was al heel lang dementerend en heel breekbaar. Nu Elly een week met vakantie ging, wilde zij alles – tot de rouwkaart aan toe – geregeld hebben, zodat haar dochter Saskia bij een overlijden meteen de eerste dingen kon regelen.
Nu een jaar later overviel het telefoontje van Elly mij toch evengoed: Gijsje, wil je komen, Klaas is overleden. Ik haastte mij er naartoe en ook nu was het duidelijk dat Elly en Saskia alles strak geregeld wilden hebben. Ik kwam de dagen erna elke dag en elke dag zaten Saskia en Elly met een geschreven lijstje met vragen klaar. Ook de kleindochters hadden zo hun vragen, soms héél spiritueel, soms praktisch. En dat was goed, er moeten in deze dagen geen vragen meer zijn. Daarom kom ik elke dag en neem de tijd voor het gezin en geven wij meteen de eerste dag het praktische boek voor de zakelijke afhandeling bij een overlijden. Niet omdat zij meteen in het boek moeten duiken en de regels op moeten volgen, maar omdat er altijd – hoe voorbereid je ook bent – vragen en onzekerheden zijn.
En die moeten er niet zijn in deze dagen. In deze eerste dagen moet je je volledig op het verwerken van de rouw richten. Heel veel zelf bedenken en doen helpt daarbij. Ik zeg altijd, ik ben net Sinterklaas, ik strooi met ideeën en het gezin laat zich inspireren en haalt eruit wat bij hen past. Vandaar zaten Elly en Saskia elke dag met het ‘Lijstje voor Gijsje’ klaar. Al gaat ook dan niet alles zoals bedacht,…. een dag voor de uitvaart zei ik tegen hen: ‘Denk erom, natuurlijk doen wij ons best, maar wij werken met mensen, techniek, … er kan altijd iets gebeuren. Maar als dat gebeurt, denk dan, het gaat niet verkeerd, maar het gaat anders.’ Ik zei dit, niet wetende, dat bij het afscheid het lied van de kleinkinderen op de één of andere manier van het programma verdwenen was. Gelukkig kon de aulamedewerker het razendsnel oplossen en werd het lied ……. toch nog – zei het op een andere plek in het programma – afgespeeld. Eigenlijk miste hier een lied en zo kwam alles nog goed.
Lachend vertelden zij bij het nagesprek: dit wordt de lijfspreuk voor ons gezin in 2017:
Het gaat nooit verkeerd, maar misschien wel anders…..
Het hartverwarmende afscheid van Evert
Nog maar zes weken geleden werd ik bij Evert, jeugdvriend van mijn man Rick en zijn vrouw Joke geroepen.
Evert kwam meteen ter zake. Alsof hij wist, dat hij niet lang de tijd meer had, sprak hij rustig en doelgericht over zijn uitvaart. Hij wilde een ongedwongen, informeel afscheid, niet strak zittend in een rij, maar lekker ongedwongen. Als locatie had hij voor de Cultuurkoepel in Heiloo gekozen, een ruimte die mij ook enorm aansprak. Hier had ik jarenlang de Troostdag georganiseerd omdat de koepelkerk zo omarmend, haast heilig voelde. Het zou zijn gasten goed doen om hier met elkaar enkele uren rondom Evert hun emoties met elkaar te delen.
Na het eerste gesprek volgde nog een bezoek aan de Cultuurkoepel, waar wij alleraardigst ontvangen werden en waar wij onze plannen uit konden rollen. Evert had tijdens zijn werkzame leven veel mensen geraakt, omdat hij een ‘People-mens’ was, zoals zijn broer Laurens het omschreef. Evert hield van mensen en mensen hielden van Evert…. Er zouden honderden mensen komen, was de verwachting. Dat bleek inderdaad toen op de dag van afscheid, die al zes weken na ons eerste gesprek volgde, zo’n 600 tot 700 mensen naar de koepel kwamen. Haast iedereen had een witte bloem, een briefje met herinneringen en een kaars mee. Langzaam ontstond er een zee van licht rondom Evert en vulde het rode fluwelen hart naast Evert zich met lieve briefjes, terwijl op het grote podium achter Evert de witte bloemen maar aan werden gedragen.
De gasten van Evert, zijn vrouw Joke, Evert’s zoon Kevin en diens vriendin Kim bewogen zich ongehinderd tussendoor lange rijen mensen. Zo kwamen zij in gesprek met de mensen, die zij zelf ook wilden spreken. Het was goed zo. Iedereen hield zich aan de wens om niet te condoleren en alleen afscheid te nemen van Evert, die op zijn stoere steigerhouten baar voor op een podium stond. Na enkele afsluitende woorden droeg Kevin samen met de broers en vrienden Evert, hem de kerk uit onder de klanken van Monty Python’s: Always look on the bright side of live….. Evert had deze song zelf gekozen om zijn gasten met een knipoog terug te laten gaan in het leven. Het leven wat ook Joke, Kevin en Kim weer op zou nemen met in hun hart de lieve herinneringen aan deze bijzonder man Evert Overtoom…. Evert, jij hebt je leven voluit geleefd. Namens iedereen, bedankt voor al je liefde en warmte.
Dansen tot het einde
Wi Kan Doe dragers
Al jaren vertel ik aan mijn familie en vrienden dat ik dansend naar mijn afscheid gedragen zou willen worden.
Het idee ontstond – denk ik – bij het zien van een James Bond film: 6 mannen liepen swingend met een grafkist op hun schouders, achter een New-Orleans blaas-bandje aan. Omdat ik mijn leven lang al van muziek, dansen en zingen houdt, was het voor mij zo goed als zeker, dat ik zou swingen tot het laatst, zo niet zelf, dan met hulp.
Maar waar haal je deze swingende mannen vandaan en een bijbehorend bandje?
Blij verrast vond ik een video op internet van de Surinaamse dragers-vereniging ‘Wi Kan Doe’ uit Rotterdam.
Om bij leven alvast in ‘the mood’ te komen en te beleven hoe het voelt, huurde ik deze mannen 2 jaar geleden bij het 10-jarig bestaan van Charon Uitvaartbegeleiding in.
Ik laat mij natuurlijk niet kisten en daarom droegen de dragers “mij” toen in een wilgentenen open mand met prachtige doeken.
De ‘Wi Kan Doe’ dragers dansten zich tijdens het feest een weg tussen de gasten door en hoewel in scene gezet, was ik erg onder de indruk en werd ik zelfs emotioneel bij het zien, hoe zij “mij” heel zacht neerzetten en gearmd rondom de baar een wiegelied voor mij zongen.
Met mij waren veel ‘westerse’ gasten het erover eens: “Zo wil ik het straks ook.”
Bovendien was mijn missie geslaagd: Culturen met elkaar verbinden! Want de ‘Wi Kan Doe’ dragers dragen niet alleen Surinaamse, maar ook voor westerse mensen naar hun laatste bestemming.
Bij het zien van de video van ons jubileumfeest neuriede ik de muziek mee, swingde mijn lichaam en werd ik blij. In mijn verbeelding zag ik deze mannen al met mij op hun schouders het lange pad van crematorium Schagerkogge op dansen. Zij liepen tussen mijn gasten, die op gekleurde kleedjes in het gras zaten, waarna de dragers mij zacht neerlegden boven op de heuvel, waar ik ook mijn eerste buitenviering in dit crematorium begeleidde.
Gelukkig is het nog lang niet zo ver, maar nu weet ik hun te vinden.
Abonneer je op mijn YouTube kanaal voor meer inspiratie: Charon Uitvaart Inspireert
Spaans afscheidsfeest
Het Spaanse afscheidsfeest van Pieter
Pieter was in zijn hangmat overleden…
Zomaar tijdens zijn middagdutje ertussen uitgegleden.
Ondanks het verdriet was de familie blij met deze zachte dood.
Pap overwinterde al jaren in Spanje en was net terug in Nederland om van zijn kinderen en kleinkinderen te genieten. “Opa is vast in zijn dromen in Spanje doodgegaan’” zei kleindochter Zoë.
De kinderen hadden wel al opgemerkt, dat pap moeier teruggekomen was dan andere jaren. De pit was eruit. “Waarschijnlijk had mhr. Dood zich al zachtjes aangemeld door het motortje van opa op een lager toerental te laten lopen” merkte een van de kleinzonen stoer op. Eigenlijk stond iedereen er zo in: heel liefdevol maar ook met eerbied voor het voltooide leven hadden zij hem losgelaten.
Omdat het weer de komende dagen mooi bleef, was het dan ook van zelfsprekend, dat pap in zijn tuinhuisje opgebaard zou worden en daarna het afscheid buiten in Spaanse sfeer zou plaats vinden. Er was niet veel nodig om het tuinhuisje tot een Spaanse vinka om te toveren. Pap en vroeger mam hadden van hun Spaanse vakanties veel souvenirs meegenomen waarmee nu het huisje ingericht kon worden. Zelfs posters van de flamenco-optredens die zij bezocht hadden waren nog aanwezig plus de hoed, die pap altijd in Spanje droeg om zijn blote bolletje te beschermen. De hele week lag in de hangmat naast het tuinhuisje een rode roos, zo ontroerend. Kinderen en kleinkinderen leefden deze week in de tuin en het tuinhuisje. Er hing een groot zelfgeschilderd bord op de poort: Wij willen deze week met elkaar zijn, … en dat werd gerespecteerd. Zo kon het gezin in alle rust afscheid nemen. Op de dag van afscheid werd iedereen met een glas sangria begroet en liepen de gasten langs al die herinneringshoekjes, die in de tuin te vinden waren. Er was geen officieel afscheid met afwisselend sprekers en muziek, maar er heerste een serene afscheidssfeer. Spaanse muziek en hapjes en de zon gaven iedereen bijna een vakantiegevoel. Na een uur namen de kinderen en kleinkinderen pap op en droegen hem door de erehaag van familie en vrienden naar de auto van kleinzoon Jos. Het laatste stukje van zijn reis zou Pieter alleen vergezeld worden door zijn gezin, de genodigden verlieten stil het pad met in hun hoofd en hart alle herinneringen en beelden van een mooi voltooid leve.
Ik pak mijn koffer en ik kom….
“Gijsje, papa is dood….”
Ongeloof, schok,….Franck, onze lieve, gekke Brabantse zwager dood? Wat is er gebeurd?
“Toen mam thuis kwam, lag hij stil op de bank. Hij was al overleden.”
“Ik pak mijn koffer en kom!” was mijn reactie en binnen een half uur was ik met Rick, mijn man onderweg. Bij Franck thuis trof ik mijn geschokte schoonzus en nichtjes aan. Er was eigenlijk niet veel besproken maar omdat wij elkaar zo goed aanvoelden, waren er gauw antwoorden op alle vragen.
Het kasteel van Dussen leek ons heel mooi voor het afscheid. Hier wilde Franck altijd al gids worden. Nu mag hij er eeuwig gidsen, grapten wij.
En zo was eigenlijk de stemming. Verdrietig, omdat het afscheid zo plotseling was. Maar ook warm, betrokken. Dankbaar voor zijn leven werkten wij naar een bijzonder, prachtig, helemaal “des Franck’s” afscheid toe.
Buiten ontvingen vuurpotten warm alle genodigden en binnen verwarmden kaarsen, die de gasten rondom Franck aan mochten steken, de sfeervolle ruimte van het pittoreske kasteel. Iedereen mocht zijn herinneringsbriefje aan Franck’s rieten baar hangen en zo heel dicht bij hem komen. Onze Brabantse gasten verbaasden zich over de warme sfeer en waren ontroerd. De meeste gasten die voor de condoleance kwamen, waren medewerk(st)ers of families van’ De Zonnebloem’. Franck had ‘De Zonnebloem’ 12 jaar geleden in Dussen opgezet. Op de dag van het jubileum, die hij met veel inzet had georganiseerd, was hij overleden.
Na de condoleance maakten wij ons op voor het afscheid. Familie en vrienden stroomden binnen en werden beneden bij de poort door schoonzus Marjan en de kinderen begroet. Tijdens het afscheid was iedereen dicht bij Franck. Voor de kleinkinderen las ik het sprookje voor van de engel die Franck kwam halen, waarna Jip engeltjes en pepernoten bij opa strooide. Het was immers net Sinterklaas geweest en opa moest zeker een paar pepernoten mee naar de hemel nemen.
Marjan, Kim en Janneke brachten Franck in mijn auto naar het crematorium om hier heel intiem afscheid van hun grote held te nemen. Nu nog vind ik af en toe een pepernoot van Franck in mijn auto en elke keer tovert dit een smile op mijn gezicht. ‘Franck, woestgezellige Brabander, met het afscheid hebben wij een kroontje op je leven gezet. Te vroeg… maar heel verdiend. Naast jouw grappen en grollen was jij diep gevoelig en heb jij veel mensen geraakt en gelukkig gemaakt.
Wij zullen je nooit vergeten.’
Het paradijsje van Guusje
“De afscheidsviering buiten in de tuin?” vroeg Pieter verbaasd? “Dat kan toch niet? …. met dit weer?”
Natuurlijk had ik zelf al naar de weer-app gekeken en het zag er goed uit de aanstaande dagen: ondanks de druilerige sfeer van vandaag zou het rondom de dag van de uitvaart mooi najaarsweer, met best veel zon, worden. Uiteraard namen wij voor deze bijzondere dag het zekere voor het onzekere en leende Pieter de grote tent van zijn broer, om deze als het nodig zou zijn in de ochtend nog snel op te zetten. Guusje was zo trots op haar tuin. De tuin was haar levenswerk en tot het laatst kon je haar hier in haar heiligdom vinden: ‘Het paradijsje van Guusje’. Hier hadden wij ook aan het einde van de zomer ons laatste gesprek. 
Toen al opperde ik dat dit een mooie locatie voor het afscheid zou kunnen zijn. Maar ja, in de zomer ziet alles er natuurlijk vrolijker uit en het afscheid lijkt dan nog ver weg. Daarom moest Pieter er nu ook een beetje aan wennen, maar nadat hij een keer het besluit genomen had, werd er met man en macht aan het plan gewerkt. Hier in haar paradijsje zou Guusje voor het laatst hun gasten ontvangen, veilig in haar prieeltje, naast haar favoriete struik met de gebroken hartjes – hoe symbolisch – omgeven met de prachtige stoffen en lampionnen, die zij van hun reizen hadden meegenomen. Overal zouden hoekjes van herinneringen ontstaan met foto’s uit haar leven, creaties die deze bijzondere vrouw zo speciaal maakten en kunstwerken van haar hand als laatste expositie.
Op de afscheidsdag straalde niet allen de zon volop, maar ook Pieter en de kinderen. Guusje lag in haar mandje in het prieeltje en alle gasten verbaasden zich over de ongedwongen sfeer, die alleen Guusje en Pieter konden maken tijdens hun feesten. De hele dag stroomden de mensen binnen en vulden met hun warme betrokkenheid de tuin van Guusje. Na een lange middag bracht het gezin Guusje in hun eigen busje naar het crematorium, uitgezwaaid door de laatste gasten. Guusje had gelukkig alle ruimte in haar prachtige tuin. Mocht je dit niet hebben, denk dan ook eens aan de buitenaula’s bij de verschillende crematoria zodat jouw afscheid ook echt een spiegel van je leven wordt. Buiten, binnen, thuis, in een strandpaviljoen, in de voetbalkantine, alles mag tegenwoordig, ….als het maar past bij het leven wat geleefd werd.
The Family Tree
The Family Tree
De zomer loopt op volle toeren en ook hier in Nederland leven wij steeds meer buiten.
Behalve bij het afscheid, daar gaan wij toch meestal nog bij het rouwcentrum, crematorium of de kerk naar binnen.
Jammer. Je zou er ook aan kunnen denken om het afscheid in je tuin, de binnenplaats, in het bos of een andere buitenlocatie plaats te laten vinden. Ook hebben steeds meer crematoria tegenwoordig een buitenaula
Zo begeleidde onze Eveline laatst een afscheid in de buitenaula van De Waerdse Landen in Heerhugowaard. Op de heuvel van gras achter de overledene hadden wij met bloemen de naam van de overledene gelegd. De zon straalde van de hemel. Met hoogrode hoofden van de hitte bereidden wij met zijn allen de buitenaula voor om het voor de familie zo geriefelijk mogelijk te maken. Wij hingen een groot schaduwdoek, zetten een grote parasol op en deelden zelfs nog enkele kleine gekleurde parasols uit om de mensen voor de zon te beschermen.
Ook lagen voldoende waterflesjes in handbereik, zodat iedereen genoeg water binnen kreeg.
De hitte deed niets aan de bijzondere sfeer af, maar versterkte juist het samenhorigheidsgevoel bij de genodigden. Bellenblazend zaten de kleinkinderen op vrolijk gekleurde dekentjes en luisterden naar de uitvaartmuzikant Marcel Luntungan, die als afsluiting het prachtige lied Family Tree zong. Het gezin stond tijdens het zingen van het lied hand in hand rondom de overledene en troostte elkaar. Hier gebeurde, wat het lied vertelde…
Na de afscheidsceremonie namen kinderen en kleinkinderen de overledene liefdevol op en droegen hem in een ongedwongen sfeer naar het crematorium.
Voor Eveline was dit een bijzondere dag. Precies 12 jaar geleden had zij de uitvaart van haar zus begeleidt en ook toen vond het afscheid buiten plaats. Alle herinneringen kwamen weer naar boven. In de wetenschap hoe goed het toen voelde, begeleidde zij deze familie en deed zij haar uiterste best om hun een troostend afscheid te geven. Natuurlijk was dit weer een beetje verwerking voor Eveline. Het was goed zo, even was zij een beetje één met de familie en na het afscheid liet zij hun weer los. Voegde zij zich bij haar eigen Family Tree om haar zus te herdenken. De Family Tree, die háár troostte. De Family Tree die haar altijd opving en er altijd voor haar zou zijn.
Koester JOUW Family Tree, in goede en in minder goede tijden, want jouw Family Tree is er voor jou, voor altijd….
Nog even heel dichtbij
Meestal vergeet ik mijn dromen, maar vanochtend werd ik ermee wakker.
Deze droom liet zich niet vergeten, maar vervulde mij met heel intense liefde…
Ik droomde dat Ferry, ons derde kindje, die met vierenhalf maanden plotseling overleed opgebaard lag op een dienblad op pootjes bij de deur. Iedereen liep langs hem heen en nam afscheid, als laatste onze jongste zoon Sunny, die acht jaar later geboren werd. Dat kleine joch, in mijn droom net zo oud als onze jongste kleindochter Liv van ongeveer 16 maanden, knielde naast zijn broertje met zijn hoofd naast Ferry’s hoofdje en huilde stil. “Niemand weet hoeveel verdriet ik heb”, hoorde ik hem zeggen.
Mijn hart brak, hoe kon ik hem in dit intense verdriet als moeder steunen. Ik ging naast hem zitten en liet tijd de tijd zijn, … moesten wij naar de begrafenis? Zaten alle mensen buiten te wachten? Het maakte niet uit. Sunny had deze tijd nu nodig. Ik koesterde mijn twee mannetjes, streelde hen en was samen verdrietig. Ik kon het verdriet niet weghalen, het er alleen maar laten zijn. Sunny aaide en kuste Ferry, zo intens als dreumesjes kunnen zijn. Niet gehinderd door angst voor het overleden broertje, was hij enkele tijd een met zijn broertje. Ondertussen merkte ik, hoe ik zijn lichaampje ondersteunde terwijl hij steeds meer op Ferry leunde. Met mijn verstand besefte ik, dat het wankele dienblad het zou kunnen begeven, maar mijn hart wist, dat hij zijn afscheid moest doorleven.
Intens verdrietig, maar ook voldaan dat dit afscheid na 32 jaar nog was gevoeld, werd ik wakker. Waarom deze droom? Het ging goed met onze kinderen. Ferry was het derde kindje en erna werden nog vier kinderen geboren. Ferry leeft nog steeds mee in ons gezin als het ‘dode broertje’. Er waren geen rouwproblemen. Ineens besefte ik, dat ik mij had ingeschreven voor de lezing ‘Wateropbaring bij foetussen’. Juist, daarom deze droom. Bij deze lezing hoop ik te horen, hoe je te vroeg geboren baby’tjes nog een tijd liefdevol op kan baren, zodat ouders, broertjes en zusjes goed afscheid kunnen nemen van het kindje, dat nog geen herinneringen had gemaakt in zijn leven. Misschien klinkt het banaal, een kindje in een potje. Maar doordat het kindje niet op koelmatjes, maar in water opgebaard wordt, is het langer en mooier zichtbaar voor het gezin. Zie het als extra tijd in het vruchtwater. Misschien moet iemand iets moois ontwikkelen om de baarmoeder na te bootsen en zo in de toekomst ouders, die hun kindje verliezen een respectvol en mooi afscheid te gunnen. Wij hebben op een goede manier van Ferry afscheid kunnen nemen. Dit gun ik alle ouders, vanuit heel mijn hart.
Mogen wij u troosten op 9 april? Kijk dan op troostdag.nl
Kerst 1986
Kerstmis 1986
Het was Kerstmis 1986 en alle kinderen, kleinkinderen waren te gast bij oma in Egmond aan Zee. Het was een gezellige boel, kerstliederen, wat drinken, wat snoepen met elkaar babbelen. … en zo maar uit het niets begon ik ontroostbaar te huilen. Huilen zoals ik nog nooit had gehuild… Rick mijn man troostte mij en dochtertje Emmely hing stil aan mijn benen, de feestvreugde bond in want niemand wist wat er aan de hand was en ook ik werd totaal overvallen door deze emotie. Langzaamaan kwam het besef, ik was verdrietig, boos, verlamd, leeg. 
derde kindje, Ferry, had hier bij ons moeten zijn en niet koud in het grafje moeten liggen. Ondertussen is het 31 jaar geleden en nog missen wij Ferry. De golven van verdriet overmannen mij niet meer zo hevig. Wij zouden nog drie kindertjes krijgen. Geen vervangers voor Ferry, maar broertjes en zusjes, die nog steeds met Ferry in hun hart leven, hem op onze trouwdag erbij betrekken, alsof hij er nog helemaal bij is. Leroy, ons vierde kind, die Ferry nooit heeft gekend, miste zijn overleden broertje zo erg, dat hij al als kleine jonge soms boos riep: ik mis Ferry, ik mis mijn broertje… Ook al kreeg Leroy nog twee broertjes en een zusje, hij miste Ferry zo, dat hij nu als 30-er een tattoo voor Ferry laat zetten. Ik zou graag het overlijden van Ferry uit mijn hoofd willen bannen, maar toch ben ik blij, dat hij er was. In zijn korte leven al heeft hij zo veel vreugde en liefde gegeven aan zo velen!
Ook deze kerst zal hij bij ons zijn en zal het gemis voelbaar zijn. Juist met de feestdagen is zo’n gemis extra zwaar omdat kerst het feest van liefde, warmte, vreugde is. Laten wij blij zijn, dat wij onze dierbare overledenen gekend hebben, dat zij ons geraakt hebben in ons leven. Het is vreselijk verdrietig, dat zij er niet meer zijn, maar alles beter, dan dat wij ze niet hebben gekend! Wees dankbaar voor hun liefde en hun leven. Laten wij met Kerstmis in liefde aan hen denken en hun levensvlam symbolisch ontsteken. Terugdenken aan al die mooie momenten, die wij met hen beleefd hebben, hoe kort ook.
Ik wens iedereen een warm en liefdevol kerstfeest toe.
Gijsje Teunissen
column-alkmaarsche-courant-december-2016
Wanneer mag je stoppen met leven?
Volgens de wet: ‘mag een arts meewerken aan levensbeëindiging als er ondraagbaar lijden en geen uitzicht op genezing is …’
Hoe vaag deze omschrijving is maak ik vaak mee in mijn begeleidingen. Soms moet iemand vechten om te mogen sterven, zoals Jan. Na het overlijden van zijn vrouw wilde Jan ook dood, niet uit verdriet, maar omdat voor hem het leven nu echt niet meer leefbaar was. Hij had zware evenwichtsstoringen, zag en hoorde bijna niets meer. Na de dood van zijn vrouw was er niets meer wat hem blij maakte. Wat hem intens verdrietig maakte was, dat hij de hele dag, bij alles hulp nodig had en het steeds erger zou worden, tot hij zou eindigen als een kasplantje. 
wilde deze grote, stoere man niet. Zeker, met de meiden van de thuiszorg was het altijd grote pret, maar hij wilde niemand meer tot last zijn. Hij had het zo lang vol gehouden voor zijn meissie en nu zij er niet meer was, was er niets meer voor hem om te leven. Hij vroeg dus om euthanasie, wat niet gehonoreerd werd door zijn huisarts. Volgens de arts, was Jan nog veel te goed, hij kon geen toestemming tot levensbeëindiging geven.
hele gezin stond achter Jan’s besluit en niemand nam het de arts kwalijk, dat hij niet meteen met een spuit of een pilletje klaar stond. De arts heeft immers een eed afgelegd, waarin hij belooft om levens te redden en niet te beëindigen. Na verschillende gesprekken is het Jan uiteindelijk gelukt om toch toestemming tot euthanasie te krijgen. De avond voor hij zou sterven heeft hij met zijn dierbaren nog een bescheiden feestje gehouden, waarin zo menig morbide grap gemaakt werd, meestal – tot grote hilariteit – door Jan zelf. Het verbaasde dan ook niemand dat Jan met een glimlach in zijn kist lag. Jan had er vrede mee, hij was verenigd met zijn lief.
Gijsje Teunissen